دیپلماسی ایرانی در گفت و گو با دکتر الهه کولایی، استاد دانشگاه و مدیر برنامه ارواسیای دانشگاه تهران طرح گام به گام روسیه در مورد برنامه هسته ای ایران را مورد بررسی قرار داده است. دیپلماسی ایرانی: بعد از ماه‌ها سکوت در روابط ایران و روسیه که مدتی است با تنش همراه بوده است، چندی پیش، وزیر امور خارجه روسیه از طرحی سخن گفت که بر اساس آن موضوعات و مسائل مطرح میان ایران و جامعه بین المللی به طور گام به گام برطرف می‌شود و در مقابل از حجم تحریم‌ها و فشارها بر ایران کاسته خواهد شد. در همین راستا دبیر شورای عالی امنیت ملی روسیه، به ایران سفر کرده است و قرار است وزیر امور خارجه ایران نیز در سفری به روسیه از جزئیات این طرح آگاه شود. دیپلماسی ایرانی این مسئله را در گفت و گو با دکتر الهه کولایی، استاد دانشگاه و مدیر برنامه ارواسیای دانشگاه تهران بررسی کرده است: هدف روسیه از ارائه طرح گام به گام برای حل مسئله هسته ایران چیست؟ دولت روسیه همکاری با جمهوری اسلامی‌ایران را نه فقط از نظر اقتصادی بلکه به لحاظ سیاسی داراری مزایا و منافع گوناگونی یافته است. به ویژه در طول سال‌های گذشته همواره موضوع ایران و روابط روسیه با ایران در سیاست خارجی این کشور به دلیل تاثیری که این مسئله بر روابط روسیه با امریکا و اروپا داشته، از اهمیت ویژه ای برخوردار بوده است. در واقع استفاده از فرصت‌های گوناگون اقتصادی و سیاسی در ایران به ویژه بهره بردن از جایگاه، موقعیت و امتیازات ایران در چانه زنی و تعامل روسیه با ایالات متحده امریکا، ایران را به یک اهرم غیرقابل چشم پوشی در سیاست خارجی این کشور تبدیل کرده است. موضوع همکاری هسته ای روسیه با ایران و به پایان رساندن پروژه نیروگاه هسته ای بوشهر در همین چارچوب باید مورد تحلیل قرار گیرد. در واقع همان طور که تاریخ این همکاری نشان داده، روس‌ها برخلاف تعهدات خود و برخلاف ظرفیت‌های فنی و اقتصادی این پروژه، کاملا آن را در چارچوب ملاحظات سیاسی پیش برده است. اجرای این پروژه برای روس‌ها نه تنها مزایای اقتصادی و فنی ـ به لحاظ مرتبط کردن آن با آژانس و سیستم پادمان بین المللی و نظارت بر فعالیت‌های نیروگاه‌های هسته ای ـ دارد و امکان ارتقای تکنولوژی و ظرفیت‌های فنی روسیه را در این زمینه فراهم کرده، بلکه این مجال را ایجاد کرده تا روسیه بتواند در مقاطع گوناگون با در حال اتمام نمایاندن این پروژه به حل و فصل مسائل خود با امریکا بپردازد. همگان شاهدند که در طول ده سال گذشته بارها وعده راه اندازی این نیروگاه و ورود برق آن به مدار برق کشور داده شده است و این وعده‌ها تا کنون به نتیجه عملی منتج نشده است. این بار هم ما شاهد طرحی از سوی روسیه هستیم که نشان دهنده تلاش روسیه برای همراهی با اروپا و امریکا در خصوص برنامه هسته ای جمهوری اسلامی‌و اعتنا به دغدغه‌ها و نگرانی‌های این کشورها از یک سو و از سوی دیگر در خود روسیه در مورد ماهیت و جهت گیری‌های برنامه هسته ای جمهوری اسلامی‌ایران است تا در چارچوب طرح آقای لاوروف به این دغدغه‌ها پاسخ لازم داده شود. طرح گام به گام یا تلاش برای حل و فصل موضوع هسته ای جمهوری اسلامی‌با توجه به تحریم‌ها و اعمال فشارهای گوناگون اقتصادی و سیاسی بین المللی تلاشی است تا روسیه بتواند از یک طرف روابط سازنده خود را با ایران در همه ابعاد گسترش بخشد و از سوی دیگر به همراهان غربی خود نیز همراهی و همسوی خود را به نمایش بگذارد. روسیه بارها نشان داده به قیمت نارضایتی و نگرانی غرب حاضر به پیش روی در این مسیر نبوده و نیست. بنابراین طرح لاوروف از یک سو تلاش دارد تا تغییر رفتار جمهوری اسلامی‌در مورد برنامه هسته ای از طریق اعتمادسازی بین المللی را محقق سازد، و از سوی دیگر با برداشته شدن تحریم‌ها و محدودیت‌های بین المللی مجال گسترش حضور خود را در بازارهای ایران و عرصه‌های پرسودی که در کشور ما وجود دارد هموارتر سازد و از مزایای بی شمار خود در این حوزه بهره بیشتری ببرد. بحث‌های متفاوتی در مورد راه اندازی نیروگاه بوشهر در جریان است. درحالی که وزیر خارجه اعلام کرده است برق نیروگاه بوشهر تا پایان ماه رمضان وارد شبکه می‌شود، کمیته بررسی وضعیت بوشهر در مجلس شورای اسلامی‌از عدم امکان این مسئله در این زمان سخن می‌گوید. در کنار این بحث شاهد سفر دبیر شورای عالی امنیت ملی روسیه به ایران و بعد از آن در هفته آینده سفر وزیر خارجه ایران به روسیه هستیم. به نظر شما ممکن است روس‌ها بخواهند بحث راه اندازی نیروگاه بوشهر را هم در قالب طرح گام به گام بگنجانند و آن را امتیازی در مقابل یک گام اعتمادساز ایران قلمداد کنند؟ همان طور که اشاره کردم، موضوع همکاری هسته ای روسیه با جمهوری اسلامی‌ایران را باید در چارچوب سیاست خارجی روسیه و تنظیم روابط این کشور، نه فقط با ایران بلکه با امریکا و اروپا مورد بررسی قرار داد. یعنی در واقع این دو مسئله نباید جدا از هم مورد توجه قرار گیرند. بسیار روشن است که در چارچوب طرحی که آقای لاوروف برای برداشتن گام به گام محدودیت‌ها و تحریم‌ها علیه ایران و هموار کردن راه همکاری‌های دو کشور به گونه ای که روس‌ها در نظردارند، ارائه کرده، می‌توان تصور کرد که با جلب رضایت همراهان اروپایی و امریکایی چنین اتفاقی هم بیفتد. من تاکید می‌کنم همکاری روس‌ها برای به پایان بردن نیروگاه بوشهر جدا از موافقت‌ها و همکاری‌های روسیه با امریکا قابل تحقق نخواهد بود. روس‌ها در طول سال‌های گذشته بارها با رفتار خود نشان داده اند که در برابر نارضایتی امریکا چنین اقدامی‌انجام نخواهند داد. به هر حال مسائلی مثل سپر دفاع موشکی، مداخلات امریکا در حوزه منافع روسیه و توافق‌های مربوط به خلع سلاح و مسائل متعدد دیگری که بین روسیه و امریکا و اروپا وجود دارد، ظرفیت مناسبی را در این زمینه ایجاد کرده تا مسئله راه اندازی نیروگاه بوشهر در چنین مجموعه ای مورد ملاحظه قرار گیرد. بنابراین حل و فصل این مسئله و راه اندازی نیروگاه بوشهر را هم باید در مجموعه بسته پیشنهادی آقای لاوروف قرار دهیم که خواست ایشان و منحصر به این مقطع نیست بلکه همان طور که اشاره کردم بخشی از مجموع ملاحظاتی است که روسیه در قبال ایران دارد و در تنظیم روابط روسیه با امریکا و اروپا به آن نگریسته می‌شود. برخی معتقدند اساسا این طرح برای از سرگیری مذاکرات گروه 1+5 ارائه شده است. اعضای دیگر 1+5 چه نگاهی به طرح لاوروف دارند؟ بدون تردید سیاست‌ها و روش‌هایی که تا به حال در قبال جمهوری اسلامی‌ایران وجود داشته، گرایشی بسیار قوی برای حل و فصل این مسئله با توجه به نقش، جایگاه و موقعیت منطقه ای ایران چه در اروپا و چه در امریکا وجود داشته است. هرچند که گروه‌هایی هم بوده اند که همواره برخوردهای بسیار تندتری را دنبال کرده اند اما به نظر می‌رسد جریان بسیار پرقدرتی در اروپا و امریکا خواستار پایان دادن به وضعیت موجود و حل و فصل این مسئله و ایجاد اعتماد لازم متقابل در خصوص برنامه هسته ای جمهوری اسلامی‌ایران باشد. بارها مقامات غربی به اشکال مختلف این تمایل را نشان داده اند. اگر از جریان‌های افراطی تر بگذریم به نظر می‌رسد روس‌ها تلاش دارند که این گرایش‌ها را با خود همراه کنند. بنابراین من تصور می‌کنم اگر دولت روسیه موفق شود در این مذاکرات جمهوری اسلامی‌را برای حرکت به سمت اعتمادسازی با خود همراه کند، بدون تردید دولت‌های اروپایی و امریکا نیز از این رویکرد استقبال خواهند کرد. این اقدام روسیه را تا چه حد به منظور جلوگیری از نقش آفرینی ترکیه در مسئله هسته ای ایران می‌دانید؟ در شرایط بعد از فروپاشی اتحاد شوروی، دولت‌هایی که در منطقه پیرامونی این کشور به خصوص مرزهای جنوبی این کشور و در حوزه دریای خزر قرار داشته اند،‌ تلاش قابل توجهی را در استفاده از فرصت‌های به وجود آمده به عمل آورده اند. از جمله ترکیه در این زمینه بسیار موفق عمل کرده است. به ویژه من معتقدم فرصت‌هایی که جمهوری اسلامی‌از دست داده است را ترک‌ها به خوبی به دست آورده اند و از آن بهره برداری کردند. در مورد برنامه هسته ای ایران نیز ترک‌ها در چارچوب طراحی سیاست منطقه ای خود گام‌های بسیار بلندی برداشتند که بدون تردید با توجه به جهت گیری‌های کلی این کشور، این رویکرد مورد رضایت روسیه با توجه به طراحی کلان سیاست خارجی این کشور در منطقه و ایران نبوده است. طبیعی است که هر اندازه روس‌ها بتوانند در زمینه پیشبرد پیشنهادات و سیاست‌های خود در این زمینه موفق شوند، راه را برای تامین منافع بعدی خود گشوده اند. اما به این نکته هم توجه داشته باشیم که رقابت‌های سیاسی ترکیه و روسیه راه را برای همکاری‌های اقتصادی بسیار سودمند آن‌ها نبسته و به هر حال روس‌ها و ترک‌ها در تنظیم روابط خارجی خود به خوبی از فرصت‌ها بهره گرفته اند. اما با توجه به رقابت این کشورها در منطقه، بدون تردید پیشروی روسیه در این زمینه به نفع ترک‌ها نخواهد بود و طبیعی است که روس‌ها سعی می‌کنند در این زمینه فرصت و امتیازات بیشتری را برای خود به دست آورند.